ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ: ਸ਼ਬਦ, ਵਾਕ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਨ: ਸੰਗਿਆਤੀ ਤੇ ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸੰਗਿਆਤੀ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਪਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਕਲਪ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਓ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ:

ਸੰਗਿਆਤੀ ਸ਼ਬਦ (Cognates)

ਸੰਗਿਆਤੀ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਇੱਕੋ ਹੀ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾਈ ਜੜ੍ਹ (common linguistic ancestor) ਤੋਂ ਹੋਈ ਹੋਵੇ। ਸੌਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਜੋ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕੋ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਦੋਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਇੱਕੋ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ)।

ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਰੂਪ, ਉਚਾਰਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਦਲਾਅ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੂਲ ਸਮਾਨਤਾ (ਜੜ੍ਹ) ਬਰਕਰਾਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਮੁੱਖ ਪਹਿਚਾਣ

ਇੱਕੋ ਜੜ੍ਹ ਤੋਂ ਨਿਕਲੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਚਾਰਨ ਅਤੇ ਬਣਤਰ ਪੱਖੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਉਦਾਹਰਨਾਂ

• ਪੰਜਾਬੀ: ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ, ਭਰਾ, ਨੱਕ
• ਹਿੰਦੀ: ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ, ਭਾਈ, ਨਾਕ
• ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: ਪਿਤਰ (Pitr), ਮਾਤਰ (Matr), ਭ੍ਰਾਤਰ (Bhratr), ਨਾਸਿਕਾ (Nasika)
• ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Father, Mother, Brother, Nose

ਉਪਰੋਕਤ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ, 'ਪਿਤਾ' (ਪੰਜਾਬੀ), 'ਪਿਤਾ' (ਹਿੰਦੀ), 'ਪਿਤਰ' (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) ਅਤੇ 'Father' (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ) ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਪੁਰਾਤਨ ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀਅਨ ਜੜ੍ਹ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 'ਨੱਕ' ਅਤੇ 'Nose' ਵੀ ਸੰਗਿਆਤੀ ਸ਼ਬਦ ਹਨ।

ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ (Tatsam Words)

ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ (ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ) ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਹੋਣ। "ਤਤਸਮ" ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਤਤ' (ਉਸ ਦੇ) + 'ਸਮ' (ਸਮਾਨ) ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਉਸਦੇ (ਭਾਵ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ) ਸਮਾਨ"।

ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਰੂਪ, ਉਚਾਰਨ ਅਤੇ ਅਰਥ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਾਹਿਤਕ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਂ ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰੂਪ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਮੁੱਖ ਪਹਿਚਾਣ

ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਜਾਂ ਲਗਭਗ ਉਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਨਾਂ

• ਅਗਨੀ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਆਮ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ 'ਅੱਗ' ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਾਹਿਤਕ ਜਾਂ ਰਸਮੀ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ 'ਅਗਨੀ' ਸ਼ਬਦ (ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ 'ਅਗ੍ਨਿ' ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਆਇਆ ਹੈ) ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਗ੍ਰੰਥ: (ਜਿਵੇਂ 'ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ' ਵਿੱਚ)
• ਪੁਸਤਕ: (ਜਿਵੇਂ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਥਾਂ 'ਪੁਸਤਕ' ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)
• ਵਿਦਿਆ: (ਜਿਵੇਂ 'ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ')
• ਕ੍ਰਿਪਾ: (ਜਿਵੇਂ 'ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ')
• ਸੂਰਜ: (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ 'ਸੂਰ੍ਯ' ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ)
• ਚੰਦਰਮਾ: (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ 'ਚਨ੍ਦ੍ਰਮਾਸ੍' ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ)
• ਧਰਤੀ: (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ 'ਧਰਿਤ੍ਰੀ' ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ)
• ਨਦੀ: (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ 'ਨਦੀ' ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ)

ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ

• ਸੰਗਿਆਤੀ ਸ਼ਬਦ: ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਪੁਰਾਤਨ ਮੂਲ ਤੋਂ ਨਿਕਲੇ ਸ਼ਬਦ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
• ਤਤਸਮ ਸ਼ਬਦ: ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸ਼ਬਦ।

ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਕ ਬੋਧ: ਬਣਤਰ ਤੇ ਕਿਸਮਾਂ

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਾਕ ਬੋਧ (Syntax) ਵਿਆਕਰਨ ਦਾ ਉਹ ਭਾਗ ਹੈ ਜੋ ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ, ਅਤੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਕ੍ਰਮ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਸਾਰਥਕ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਹੀ ਵਾਕ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਵਾਕ ਬੋਧ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ

ਵਾਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਉਹ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰਾ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ।

ਵਾਕ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅੰਗ

ਵਾਕ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:

ਉਦੇਸ਼ (Subject)

ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਵਿਧੇ (Predicate)

ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਉਦੇਸ਼ ਬਾਰੇ ਜੋ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

• ਉਦਾਹਰਨ: ਮੁੰਡਾ (ਉਦੇਸ਼) ਖੇਡ ਰਿਹਾ ਹੈ (ਵਿਧੇ)।

ਵਾਕ ਵੰਡ: ਕਿਸਮਾਂ

ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਅਰਥ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਣਤਰ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵਾਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ

ਸਧਾਰਨ ਵਾਕ (Simple Sentence)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਵਾਕ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੀ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੀ ਵਿਧੇ (ਭਾਵ ਇੱਕ ਹੀ ਮੁੱਖ ਕਿਰਿਆ) ਹੋਵੇ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਯੋਜਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜੋ ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜੇ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਬੱਚਾ ਰੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
  • ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ।
  • ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ।

ਸੰਯੁਕਤ ਵਾਕ (Compound Sentence)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਵਾਕ ਜੋ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਧਾਰਨ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਨਯੋਜਕਾਂ (Coordinating Conjunctions) (ਜਿਵੇਂ: ਅਤੇ, ਪਰ, ਜਾਂ, ਸਗੋਂ, ਇਸ ਲਈ, ਫਿਰ ਵੀ) ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਵਾਕ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਅਰਥ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਵਾਕ ਦੂਜੇ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਮੈਂ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਖੇਡ ਰਿਹਾ ਹੈ।
  • ਉਹ ਗਰੀਬ ਹੈ ਪਰ ਇਮਾਨਦਾਰ ਹੈ।
  • ਤੁਸੀਂ ਚਾਹ ਪੀਓਗੇ ਜਾਂ ਕੌਫੀ?

ਮਿਸ਼ਰਤ ਵਾਕ (Complex Sentence)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਵਾਕ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਵਾਕ (Main Clause) ਅਤੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਧੀਨ ਉਪਵਾਕ (Subordinate Clauses) ਹੋਣ। ਅਧੀਨ ਉਪਵਾਕ ਅਧੀਨ ਯੋਜਕਾਂ (Subordinating Conjunctions) (ਜਿਵੇਂ: ਕਿ, ਜੇ, ਤਾਂ, ਜਦੋਂ, ਕਿਉਂਕਿ, ਜਿੱਥੇ, ਜਿਵੇਂ) ਨਾਲ ਮੁੱਖ ਵਾਕ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਮੁੱਖ ਵਾਕ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। (ਕਿ: ਅਧੀਨ ਯੋਜਕ)
  • ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰੋਗੇ, ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਸਫਲ ਹੋਵੋਗੇ। (ਜੇ...ਤਾਂ: ਅਧੀਨ ਯੋਜਕ)
  • ਉਹ ਖੁਸ਼ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਆਇਆ ਹੈ।

ਅਰਥ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵਾਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ

ਸਧਾਰਨ ਜਾਂ ਬਿਆਨੀਆ ਵਾਕ (Assertive/Declarative Sentence)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਵਾਕ ਜੋ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਜਾਂ ਤੱਥ ਦਾ ਬਿਆਨ ਕਰੇ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਧਾਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵੇ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਸੂਰਜ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ।
  • ਮੈਂ ਕੱਲ੍ਹ ਦਿੱਲੀ ਜਾਵਾਂਗਾ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਵਾਕ (Interrogative Sentence)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਵਾਕ ਜੋ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛੇ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 'ਕੀ', 'ਕੌਣ', 'ਕਿੱਥੇ', 'ਕਦੋਂ', 'ਕਿਵੇਂ' ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਵਾਚਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ (?) ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਤੁਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ?
  • ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਖਾਣਾ ਖਾ ਲਿਆ ਹੈ?

ਹੁਕਮੀ ਜਾਂ ਆਗਿਆਵਾਚਕ ਵਾਕ (Imperative Sentence)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਵਾਕ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹੁਕਮ, ਆਗਿਆ, ਬੇਨਤੀ, ਸਲਾਹ ਜਾਂ ਮਨਾਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾ (ਤੂੰ/ਤੁਸੀਂ) ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੁਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਇੱਥੇ ਆਓ!
  • ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਕਰਕੇ ਪਾਣੀ ਲਿਆਓ।
  • ਸ਼ੋਰ ਨਾ ਪਾਓ।

ਵਿਸਮਿਕ ਵਾਕ (Exclamatory Sentence)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਵਾਕ ਜੋ ਹੈਰਾਨੀ, ਖੁਸ਼ੀ, ਗਮੀ, ਡਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੀਬਰ ਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ (!) ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਵਾਹ! ਕਿੰਨਾ ਸੋਹਣਾ ਫੁੱਲ ਹੈ!
  • ਹਾਏ! ਉਹ ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ!
  • ਛੀ! ਕਿੰਨੀ ਗੰਦਗੀ ਹੈ!

ਇੱਛਾਵਾਚਕ/ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾ ਵਾਕ (Optative/Desiderative Sentence)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਵਾਕ ਜੋ ਕਿਸੇ ਇੱਛਾ, ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾ ਜਾਂ ਅਸੀਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰੇ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਰੱਬ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਰੱਖੇ!
  • ਤੁਹਾਡੀ ਉਮਰ ਲੰਬੀ ਹੋਵੇ!
  • ਕਾਸ਼, ਮੈਂ ਅਮੀਰ ਹੁੰਦਾ!

ਸੰਬੰਧਕ ਤੇ ਯੋਜਕ: ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਨ

ਬਿਲਕੁਲ, ਚਲੋ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਨ ਦੇ ਦੋ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ - ਸੰਬੰਧਕ ਅਤੇ ਯੋਜਕ - ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰਥਗਤ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਸੰਬੰਧਕ (Preposition)

ਸੰਬੰਧਕ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ (Noun) ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ (Pronoun) ਦਾ ਵਾਕ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਾਕ ਦੀ ਕਿਰਿਆ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਥਾਨ, ਸਮਾਂ, ਦਿਸ਼ਾ, ਸਾਧਨ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਕਿਤਾਬ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਪਈ ਹੈ। ('ਤੇ' ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਮੇਜ਼ ਨਾਲ ਸਥਾਨ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਦੱਸਦਾ ਹੈ)
  • ਮੈਂ ਰਾਮ ਨਾਲ ਗਿਆ। ('ਨਾਲ' ਮੇਰਾ ਰਾਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਦੱਸਦਾ ਹੈ)
  • ਉਹ ਪੈਨ ਨਾਲ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ('ਨਾਲ' ਲਿਖਣ ਦੇ ਸਾਧਨ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਦੱਸਦਾ ਹੈ)

ਸੰਬੰਧਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Types of Preposition)

ਸੰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

ਪੂਰਨ ਸੰਬੰਧਕ (Simple Preposition)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਇਹ ਉਹ ਸੰਬੰਧਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਂਵ/ਪੜਨਾਂਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ: ਨੂੰ, ਦਾ, ਦੇ, ਦੀ, ਤੋਂ, ਨਾਲ, ਉੱਤੇ, ਵਿੱਚ, ਤੱਕ, ਕੋਲ, ਅੰਦਰ, ਬਾਹਰ।
• ਰਾਮ ਘਰ ਨੂੰ ਗਿਆ।
• ਕਲਮ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਹੈ।
• ਮੈਂ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ। (ਇੱਥੇ 'ਨੂੰ' ਗੁਪਤ ਹੈ, ਅਕਸਰ ਕਰਮ ਦੇ ਨਾਲ ਲੁਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।)

ਅਪੂਰਨ ਸੰਬੰਧਕ (Compound Preposition / Derived Preposition)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਇਹ ਉਹ ਸੰਬੰਧਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ, ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਸੰਬੰਧਕਾਂ ਵਾਂਗ ਸਿੱਧਾ ਵਰਤਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਦੋ ਜਾਂ ਵੱਧ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਨਾਲ ਵੀ ਬਣਦੇ ਹਨ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ: ਸਮੇਤ, ਰਾਹੀਂ, ਬਾਬਤ, ਲਈ, ਅੰਦਰੋਂ, ਬਾਹਰੋਂ, ਉੱਤੋਂ, ਹੇਠੋਂ, ਪਿੱਛੋਂ, ਮੂਹਰੋਂ।
• ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਰਾਹੀਂ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
• ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਆਇਆ ਹਾਂ।

ਦੁੱਤ ਸੰਬੰਧਕ (Double/Complex Preposition)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਇਹ ਉਹ ਸੰਬੰਧਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਬੰਧਕਾਂ (ਜਾਂ ਇੱਕ ਸੰਬੰਧਕ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ) ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ: ਦੇ ਉੱਤੇ, ਦੇ ਹੇਠਾਂ, ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ, ਦੇ ਕੋਲ, ਦੇ ਨਾਲੋਂ, ਦੇ ਅੰਦਰ, ਦੇ ਬਾਹਰ, ਦੇ ਪਿੱਛੇ।
• ਬਿੱਲੀ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠੀ ਹੈ।
• ਉਹ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਆਇਆ।
• ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਨਦੀ ਵਗਦੀ ਹੈ।

ਯੋਜਕ (Conjunction)

ਯੋਜਕ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ, ਦੋ ਵਾਕਾਂਸ਼ਾਂ (phrases), ਜਾਂ ਦੋ ਵਾਕਾਂ (sentences) ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਕਾਈਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਕਰਨਾ ਹੈ।

• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਰਾਮ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ। ('ਅਤੇ' ਦੋ ਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ)
  • ਮੈਂ ਘਰ ਗਿਆ ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ('ਪਰ' ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ)
  • ਉਹ ਇਮਾਨਦਾਰ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਉਸਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ('ਇਸ ਲਈ' ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਕਾਰਨ-ਨਤੀਜਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ)

ਯੋਜਕ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Types of Conjunction)

ਯੋਜਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

ਸਮਾਨਯੋਜਕ (Coordinating Conjunction)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਇਹ ਉਹ ਯੋਜਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਦੋ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਵਾਕਾਂ, ਸ਼ਬਦਾਂ, ਜਾਂ ਵਾਕਾਂਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਜਿਹੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਕਰਨਿਕ ਪੱਧਰ ਸਮਾਨ ਹੋਵੇ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ: ਅਤੇ, ਪਰ, ਜਾਂ, ਤੇ, ਸਗੋਂ, ਬਲਕਿ, ਫਿਰ ਵੀ, ਇਸ ਲਈ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ।
• ਰਾਮ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਦੋਸਤ ਹਨ। (ਦੋ ਸ਼ਬਦ)
• ਉਹ ਗਰੀਬ ਹੈ ਪਰ ਇਮਾਨਦਾਰ ਹੈ। (ਦੋ ਵਾਕ)
• ਤੁਸੀਂ ਜਾਓ ਜਾਂ ਰੁਕੋ। (ਦੋ ਕਿਰਿਆਵਾਂ)

ਅਧੀਨ ਯੋਜਕ (Subordinating Conjunction)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਇਹ ਉਹ ਯੋਜਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਵਾਕ (main clause) ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਧੀਨ ਵਾਕ (subordinate clause) ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਅਧੀਨ ਵਾਕ ਮੁੱਖ ਵਾਕ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ: ਕਿ, ਜੇ, ਤਾਂ, ਜਦੋਂ, ਕਿਉਂਕਿ, ਜਿੱਥੇ, ਜਿਵੇਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ, ਭਾਵੇਂ, ਤਾਂ ਜੋ।
• ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ('ਕਿ' ਮੁੱਖ ਵਾਕ ਨੂੰ ਅਧੀਨ ਵਾਕ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ)
• ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਵਾਂਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਬਿਮਾਰ ਹਾਂ। ('ਕਿਉਂਕਿ' ਕਾਰਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ)
• ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਓਗੇ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਜਾਵਾਂਗਾ। ('ਜੇ...ਤਾਂ' ਸ਼ਰਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ)

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਕਿਸਮਾਂ ਤੇ ਵਰਤੋਂ

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Adjective) ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ (Noun) ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ (Pronoun) ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸੇ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ, ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਸਥਾਨ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ, ਕਿੰਨਾ ਹੈ, ਕਿਹੜਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਕਿੰਨੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੈ।

• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਸੋਹਣਾ ਮੁੰਡਾ (ਮੁੰਡਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ? ਸੋਹਣਾ)
  • ਚਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ (ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹਨ? ਚਾਰ)
  • ਉਹ ਆਦਮੀ (ਆਦਮੀ ਕਿਹੜਾ ਹੈ? ਉਹ)
  • ਥੋੜ੍ਹਾ ਪਾਣੀ (ਪਾਣੀ ਕਿੰਨਾ ਹੈ? ਥੋੜ੍ਹਾ)

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ (Types of Adjective)

ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ:

ਗੁਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Adjective of Quality)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਗੁਣ, ਔਗੁਣ, ਰੰਗ, ਰੂਪ, ਆਕਾਰ, ਸੁਭਾਅ, ਅਵਸਥਾ ਜਾਂ ਦਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
  • ਗੁਣ: ਚੰਗਾ, ਸਿਆਣਾ, ਇਮਾਨਦਾਰ, ਸੂਝਵਾਨ
  • ਔਗੁਣ: ਬੁਰਾ, ਝੂਠਾ, ਕਮਜ਼ੋਰ, ਨਾਲਾਇਕ
  • ਰੰਗ: ਲਾਲ, ਪੀਲਾ, ਨੀਲਾ, ਕਾਲਾ
  • ਰੂਪ/ਆਕਾਰ: ਸੋਹਣਾ, ਬਦਸੂਰਤ, ਲੰਬਾ, ਛੋਟਾ, ਗੋਲ, ਚੌਰਸ
  • ਅਵਸਥਾ: ਬੁੱਢਾ, ਜਵਾਨ, ਗਰੀਬ
• ਉਹ ਸਿਆਣਾ ਮੁੰਡਾ ਹੈ।
• ਇਹ ਫੁੱਲ ਲਾਲ ਹੈ।

ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Adjective of Number)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਤਰਤੀਬ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ। ਇਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
• ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਜਿੱਥੇ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਤਰਤੀਬ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋਵੇ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ: ਇੱਕ, ਦੋ, ਪਹਿਲਾ, ਦੂਜਾ, ਚਾਰ, ਸਾਰੇ, ਅੱਧੇ।
• ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਚਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹਨ।
• ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਆਇਆ।
• ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ: ਜਿੱਥੇ ਗਿਣਤੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਾ ਹੋਵੇ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ: ਕੁਝ, ਕਈ, ਥੋੜ੍ਹੇ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ, ਅਨੇਕਾਂ।
• ਕੁਝ ਲੋਕ ਬਾਹਰ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ।
• ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਲਮਾਂ ਹਨ।

ਪਰਿਮਾਣਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Adjective of Quantity/Measure)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਜਾਂ ਤੋਲ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ, ਜਿਸਨੂੰ ਗਿਣਿਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਸਿਰਫ਼ ਤੋਲਿਆ ਜਾਂ ਮਾਪਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ: ਥੋੜ੍ਹਾ, ਬਹੁਤ, ਘੱਟ, ਵੱਧ, ਪੂਰਾ, ਅੱਧਾ, ਇੱਕ ਲੀਟਰ, ਦੋ ਕਿਲੋ।
• ਮੈਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਪਾਣੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
• ਉਸਨੇ ਦੋ ਕਿਲੋ ਆਲੂ ਖਰੀਦੇ।

ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Demonstrative Adjective / Pronominal Adjective)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਉਹ ਪੜਨਾਂਵ ਜੋ ਨਾਂਵ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆ ਕੇ ਉਸ ਨਾਂਵ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸੇ ਜਾਂ ਉਸ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰੇ। ਇਹ ਪੜਨਾਂਵ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ: ਇਹ, ਉਹ, ਜਿਹੜਾ, ਕਿਹੜਾ, ਜੋ। (ਜਦੋਂ ਇਹ ਨਾਂਵ ਦੇ ਨਾਲ ਆਉਣ)
• ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਮੇਰੀ ਹੈ। (ਇੱਥੇ 'ਇਹ' ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ)
• ਉਹ ਆਦਮੀ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਹੈ। (ਇੱਥੇ 'ਉਹ' ਆਦਮੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ)
• ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਫੁੱਲ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹੋ?

ਨਿਸ਼ਚੇਵਾਚਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (Definite Adjective)

• ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ: ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਜਾਂ ਖਾਸ ਹੋਣ ਦਾ ਭਾਵ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਿਆਕਰਨਕਾਰ ਇਸਨੂੰ ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਉਪ-ਕਿਸਮ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
• ਉਦਾਹਰਨਾਂ: ਉਹੀ, ਫਲਾਣਾ, ਢਿਮਕਾ।
• ਉਹੀ ਮੁੰਡਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸੀ।
• ਮੈਂ ਫਲਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗਿਆ ਸੀ।